Otyłość to nieprawidłowe i nadmierne zgromadzenie się tkanki tłuszczowej w organizmie powstające najczęściej w wyniku nadmiernego spożycia produktów wysoko energetycznych. Obecnie zaliczana jest do chorób przewlekłych i cywilizacyjnych.

Nadwaga i otyłość mogą spowodować trudności z koncentracją, brak energii, spadek nastroju, a nawet depresję. To schorzenie dotyka nawet 50% osób cierpiących z powodu otyłości. Najważniejsze, by pamiętać, że otyłość to poważna choroba, której nie można lekceważyć. Nieleczona może prowadzić do negatywnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet do śmierci. Dlatego od najmłodszych lat należy zadbać o właściwe nawyki żywieniowe i dobrą sprawność fizyczną.

Problem otyłości i nadwagi dotyczy 10 proc. dzieci i młodzieży na świecie. Szacuje się, że do 2025 r. będzie 177 milionów 5 – 17 latków z nadwagą oraz 91 milionów z otyłością.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, w Europie otyłość dotyka przeciętnie jednego na trzech chłopców i jedną na pięć dziewczynek w wieku od sześciu do dziewięciu lat. Tak szybkie tępo wiąże się ze wzrostem liczby zachorowań na choroby związane z otyłością. Odnosząc się do tempa wzrostu otyłości przewiduje się, że w 2025 r. ok. 12 milionów dzieci będzie miało nieprawidłową tolerancję glukozy, 4 miliony zachoruje na cukrzycę typu 2, 27 milionów będzie miało nadciśnienie, a u 38 milionów dojdzie do stłuszczenia wątroby lub nagromadzenia tłuszczu w tym organie.

Żywienie – nadmierne spożywanie kalorii w stosunku do potrzeb, ale i nieprawidłowy skład diety (nasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany proste), nieodpowiednia liczba posiłków w ciągu dnia (zbyt długie przerwy między posiłkami, niejedzenie śniadań).

Styl życia – zbyt mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia, mała ilość snu.

Czynniki ryzyka otyłości

1.      okres prenatalny i okołoporodowy

• mała masa urodzeniowa (hipoteza Barkera – przystosowanie- mniejsze zużywanie energii);

• duży przyrost masy ciała u matki w czasie ciąży, nadwaga lub otyłość przed zajściem w ciążę, duża masa urodzeniowa matki! – przenoszenie otyłości;

• palenie papierosów przez matkę;

• antybiotykoterapia u matki w II lub III trymestrze ciąży;

• cukrzyca ciążowa u matki;

• duża masa urodzeniowa;

• poród przez cięcie cesarskie (nieprawidłowa kolonizacja przewodu pokarmowego przez bakterie).

2.      okres niemowlęcy i wczesnego dzieciństwa

• antybiotykoterapia wczesna (pierwsze 2 lata życia – zaburzenie mikrobioty jelitowej);

• niekarmienie piersią (brak protekcyjnego dziania adipokin);

• krótki sen dziecka w okresie niemowlęcym (< 12 godzin);

• szybki przyrost masy ciała (>9 kg w pierwszych 2 latach życia);

3.      okres przedszkolny i szkolny

• otyłość rodziców (ryzyko u dziecka 70%) – przenoszenie otyłości;

• mała liczba rodzeństwa (jedynaki);

• wyższy poziom dochodów (Polska); kraje o wysokim poziomie dochodów – niski status socjoekonomiczny, niski poziom wykształcenia;

• niejedzenie śniadań;

• dieta wysokokaloryczna, napoje słodzone;

• rzadkie jedzenie wspólnie z rodzicami;

• mała aktywność fizyczna;

• ekspozycja na reklamy żywności/ słodyczy;

• krótki sen.

            4.      okres dorosłości

• nadwaga;

• rzucenie palenia;

• nadwaga lub otyłość w dzieciństwie;

• alkohol w nadmiarze;

• tryb życia (dieta, aktywność fizyczna);

• krótki sen

• słodzone napoje oraz posiłki typu fast-food

Do spożywania słodzonych napojów każdego dnia przyznaje się 19 procent badanych. Codzienne wypijanie szklanki słodzonego napoju (330 ml) to dodatkowe spożycie w ciągu roku kilkunastu kilogramów cukru!

• zbyt małą ilość warzyw i owoców w codziennej diecie

W 2014 roku zaledwie 38 proc. badanych europejskich nastolatków jadło codziennie owoce, a 36 proc. warzywa. To właśnie warzywa i owoce stanowią nieocenione źródło witamin i minerałów tak potrzebnych do prawidłowego rozwoju.

• brak aktywności fizycznej

Tylko 15 proc. młodych Europejek jest aktywnych a wśród chłopców odsetek ten sięga 25 proc. Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży spada z wiekiem.

Zgodnie z zaleceniami WHO właściwy poziom aktywności to 60 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego każdego dnia.

• siedzący tryb życia

Młodzi ludzie spędzają około 60 proc. swojego dnia siedząc. Aż ponad 80 procent 15-letnich chłopców i 70 proc. dziewczynek spędza przed ekranem komputera czy tabletu ponad dwie godziny dziennie. Od 2002 roku odsetki te drastycznie poszybowały w górę, co wiąże się m.in. z rozpowszechnieniem internetu i komputerów, jak i ze spadkiem zainteresowania tradycyjną telewizją. Badania dowodzą, że większość młodych ludzi nie wyrasta z problemu otyłości a czterech na pięciu otyłych nastolatków będzie miało problemy z wagą w wieku dorosłym.

wg 4 zasad profesora Bergera (4 x U)

1. Urozmaicenie – produkty z każdej z grup piramidy zapewnią pokrycie energetyczne i dostarczą składników odżywczych koniecznych do wzrostu i rozwoju;
2. Umiar – spożywanie ww. produktów w zalecanych ilościach, aby nie dostarczać nadmiaru energii;
3. Unikanie – tłuszczów zwierzęcych (fast-foody, podroby, twarde margaryny, ciastka), cukru, słodzonych napojów, słodyczy;
4. Uregulowanie – posiłki o stałych porach, 4-5/ dobę, przerwy między posiłkami 3-4 godziny.

• ograniczenie białka w diecie niemowląt i dzieci – niemowlęta żywione sztucznie otrzymują ok. 1,5 x więcej białka w diecie niż żywione mlekiem matki, a nadmiar białka zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości. Regulacja Komisji Europejskiej z 2015 r. ogranicza maksymalną zawartość białka w mleku początkowym do 2,5 g /100 kcal;
• ograniczenie cukru w diecie dzieci – regulacja prawna z 2015 r. dotycząca wartości odżywczej posiłków w szkołach i przedszkolach. Według WHO cukry wolne mogą dostarczać maksymalnie dobowo 5% energii z diety = ok. 25 g/ dobę = np. 1 słodzony jogurt! (cukier wolny = cukier stosowany przez producenta żywności + konsumenta + zawarty w naturalnych produktach);

profilaktyka drugorzędowa polega na wczesnej diagnozie i wczesnym leczeniu choroby, aby nie dopuścić do jej zaawansowania

• badania przesiewowe w kierunku nadwagi i otyłości, nadciśnienia

W walce z otyłością warto zwrócić uwagę na to, aby:

• spożywać posiłki w niewielkich objętościowo i mało kalorycznych porcjach, o regularnych porach (4-5 posiłków, co 3-4 godziny);
• śniadanie jeść maksymalnie godzinę po wstaniu, kolację 3-4 godziny przed snem;
• nie przejadać się i nie podjadać między wyznaczonymi porami posiłków;
• ograniczyć spożywanie tłuszczu i cukru w postaci tłustych mięs, pełnotłustych produktów mlecznych i słodyczy;
• zdrowy posiłek był bogaty w warzywa i owoce;
• tłuszcze spożywać w postaci surowej, jako np. dodatek do surówek, dobrym źródłem tłuszczu są oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki, awokado;
• wypijać minimum 1,5 litra płynów dziennie;
• pamiętać o codziennej aktywności fizycznej;

spadek masy ciała powinien być stopniowy i łagodny, gdyż szybka utrata masy ciała może prowadzić do tzw. efektu jojo, czyli powrotu do tej samej lub większej wagi ciała.